De Europese Unie is een van de slachtoffers van de handelsoorlog die is ontketend door de Amerikaanse president Donald Trump. Er is een importheffing van 20% opgelegd op duizenden producten, waaronder Spaanse olijfolie, een belangrijk exportproduct. De Verenigde Staten zijn, na Italië, een van de grootste kopers van Spaans 'vloeibaar goud'. Vorig jaar bedroeg de export van olijfolie naar de Verenigde Staten 110.000 ton met een waarde van €1,013 miljard. Dat is 16,4% van de totale export.
Olijfolieprijs daalt
De industrie heeft heftig gereageerd op de nieuwe tarieven. Ze noemt ze 'heel slecht nieuws' en roept op tot intrekking ervan. Voorlopig is het tarief vastgesteld op 10%, in afwachting van de uitkomst van de onderhandelingen tussen Washington en Brussel. Het is niet de eerste keer dat er invoerrechten op olijfolie worden geheven: in 2019 leidden soortgelijke maatregelen in het kader van het Airbus-Boeingconflict tot een daling van de export met 80%.
Deskundigen zijn er echter van overtuigd dat de Amerikaanse markt, die gericht is op kwaliteit en het mediterrane dieet, de Spaanse boter op korte termijn niet zal opgeven. Amerikaanse consumenten zullen de nieuwe tarieven waarschijnlijk niet merken: de prijzen in Spanje zijn met de helft gedaald, maar dat is nog niet terug te zien in de Amerikaanse winkelprijzen, aldus Juan Luis Avila en econoom Juan Vilar van COAG.
Tegenwoordig ligt de groothandelsprijs van olijfolie rond de 3,50 euro per kg. Een jaar geleden was dit nog meer dan 9 euro vanwege de droogte. Dankzij deze verlaging kunnen Amerikaanse consumenten, zelfs met inachtneming van het nieuwe tarief, straks 46% minder Spaanse boter kopen dan zes maanden geleden.
Risico's voor de internationale markt
De Spaanse branchevereniging Asoliva vreest dat de nieuwe tarieven een "ernstige verstoring" op de wereldmarkt zullen veroorzaken. Spanje verkeert in het nadeel: voor Spanje bedraagt de invoerbelasting 20%, terwijl deze voor andere leverancierslanden, zoals Tunesië, slechts 10% bedraagt.
Volgens Rafael Picot, CEO van Asoliva, zou Turkije, dat na Spanje de tweede grootste olijfolieproducent ter wereld is geworden, zijn positie op de Amerikaanse markt kunnen versterken dankzij de lagere kosten. Professor Vilar heeft er echter vertrouwen in dat Turkije te maken zal krijgen met beperkingen op de export naar de EU en de VS, waaronder verplichte btw.
VS is afhankelijk van import van olijfolie
De binnenlandse productie van olijfolie in de Verenigde Staten dekt slechts 3% van de binnenlandse vraag: ongeveer 15.000 ton van de 360.000 ton die wordt geconsumeerd. De belangrijkste leveranciers zijn Spanje, Italië, Tunesië en Turkije, goed voor 86% van het volume. Tegelijkertijd is het volgens vertegenwoordigers van COAG onwaarschijnlijk dat de eigen productie in de Verenigde Staten zal worden uitgebreid: olijfbomen groeien langzaam en Californië geeft de voorkeur aan teelten die meer opleveren.
Op zoek naar nieuwe markten
Om de getroffen industrieën te ondersteunen, trekt de Spaanse regering 14,1 miljard euro uit. Eén van de doelen is om actief te zoeken naar alternatieve markten. Minister van Economie Carlos Cuerpo zei dat het openstellen van de Mercosur-markten de export van wijn en olijfolie met 40 tot 50 procent zou kunnen verhogen.
Analisten waarschuwen echter dat er nog geen alternatieve markten zijn die de VS kunnen vervangen. Rafael Pico herinnert ons eraan dat Spaanse olijfolie al in 198 landen verkrijgbaar is en dat er geen directe vervanging zal plaatsvinden.
Volgens COAG zou Centraal-Europa een veelbelovende richting kunnen zijn. De consumptie van olijfolie is daar nog laag, maar er is wel potentieel voor groei.
Onderhandelingen als sleutel
Deskundigen zijn het erover eens dat er ondanks de invoerrechten vraag zal blijven naar olijfolie in de Verenigde Staten. De komende 90 dagen zullen de partijen proberen een akkoord te bereiken om de gevolgen voor het strategische Spaanse exportproduct tot een minimum te beperken.
Gevolgen van een mogelijk olijfolie-embargo
Olijfolie neemt een belangrijke plaats in de wereldwijde voedingsmiddelenindustrie in en Spanje is de grootste producent. Stel je voor dat Spanje een embargo zou instellen op de export van olijfolie naar de Verenigde Staten en andere landen. Wat gaat er nu gebeuren?
Prijsstijging en schaarste
Alleen al in het eerste jaar zullen de prijzen van olijfolie in de VS met 50-100% stijgen. De prijs van een fles die gisteren $ 10 kostte, kan nu oplopen tot $ 15 tot $ 20. Na twee of drie jaar stabiliseren de prijzen zich gedeeltelijk, maar ze keren niet terug naar het oude niveau.
Ontwikkeling van lokale productie
De Amerikaanse reactie zal bestaan uit een grootschalige ontwikkeling van haar eigen productie. Californië, Texas en Arizona zijn ideaal voor de olijventeelt en de investeringen in deze regio's zullen naar verwachting aanzienlijk toenemen. Over 5 jaar zal Amerikaanse olijfolie 15-20% van de binnenlandse markt innemen.
Als Spanje plotseling een ultimatum zou stellen om te weigeren olijfolie aan de VS te leveren, en andere landen (Italië, Tunesië, Turkije, etc.) zich zouden aansluiten bij het embargo, zouden de gevolgen duidelijk merkbaar zijn. Dit is wat er waarschijnlijk zou gebeuren:
1. Schrijnend tekort aan olijfolie in de VS
- De Verenigde Staten produceren slechts ongeveer 3% van hun eigen olijfolieconsumptie.
- De resterende 97% wordt geïmporteerd en het grootste deel komt uit Europa en Noord-Afrika.
- Zonder import raakt de markt snel leeg: de winkelschappen zijn leeg en de bestaande voorraden zijn snel uitverkocht.
2. Sterke prijsstijgingen
- Door het tekort kan de prijs van olijfolie in de VS flink stijgen.
- Zelfs als er binnenlandse productie of alternatieven komen, zal dat het tekort op korte termijn niet dekken.
- Olijfolie wordt een premium product, alleen beschikbaar voor rijke consumenten.
3. Heroriëntatie van de consumptie
- De markt zal op zoek gaan naar vervangers: zonnebloem-, koolzaad- en avocado-olie.
- Consumenten stappen over op goedkopere alternatieven en de vraag naar olijfolie zal sterk dalen.
4. Problemen voor de restaurantsector
- Restaurants, vooral die welke mediterrane gerechten serveren, zullen zwaar getroffen worden.
- De kosten stijgen, het menu verandert en de kwaliteit van het eten gaat achteruit.
5. Binnenlandse politieke druk in de VS
- Importeurs, detailhandelaren, boerenverenigingen en consumenten zullen druk uitoefenen op de overheid om de situatie op te lossen. *Politieke schandalen en handelsconcessies in andere sectoren zijn mogelijk.
6. Zoeken naar nieuwe leveranciers
- De VS zal mogelijk proberen om de leveringen van:
- Zuid-Amerika (bijv. Argentinië, Chili)
- Australië
- Marokko
- Maar het zal niet mogelijk zijn om ervaren Europese fabrikanten snel te vervangen.
7. Gevolgen op de lange termijn
- De binnenlandse productie van olijfolie in de VS (bijv. Californië) zal mogelijk gaan toenemen, maar dit zal jaren duren omdat:
- Olijfbomen leveren pas na 5-7 jaar een goede oogst op.
- Investeringen in plantages zijn riskant en duur.
8. Ook verliezen voor Spanje
- Spanje zal ook verliezen: de VS is een van de grootste afzetmarkten.
- Het zal nodig zijn de export te verleggen naar Europa, Mercosur, Azië of het Midden-Oosten.
- Een tijdelijke prijsdaling is mogelijk op de Spaanse binnenlandse markt vanwege een overaanbod aan producten.
Oorzaken en gevolgen
Maand 1-2:
🔹 Schok en onzekerheid
- Een scherpe stijging van de prijzen voor olijfolie in de winkels (+30–50%** vrijwel direct).
- Importeurs en ketens zijn in paniek: ze verkopen oude voorraden en zoeken naar urgente alternatieven.
- De media beginnen actief over het probleem te discussiëren.
- Bars, restaurants en kleine voedselproducenten staan in shock: de kosten stijgen sterk.
Maand 3–4:
🔹 Tekort aan schappen
- De schappen in de winkel zijn leeg.
- Olijfolie wordt in beperkte hoeveelheden verkocht - bijvoorbeeld: "niet meer dan 1 fles per persoon".
- De hausse op het gebied van zonnebloem-, koolzaad- en avocado-olie begint.
- Restaurants herschrijven hun menu's: ze schrappen dure gerechten met olijfolie.
Maand 5-6:
🔹 Overgang naar vervangers en groeiende ontevredenheid
- Het grootste deel van de middenklasse stopt met het eten van olijfolie.
- Retailers verhogen hun bestellingen voor andere oliën sterk, bijvoorbeeld uit Canada of Zuid-Amerika.
- De politieke druk neemt toe: consumenten eisen dat de autoriteiten het probleem oplossen.
Maand 7-9:
🔹 Import van nieuwe oliën en eerste pogingen om binnenlandse productie op te zetten
- Alternatieve leveranciers uit Chili, Marokko en Australië beginnen massaal de markt te betreden.
- Het is echter wel duur: de nieuwe oliën zijn minder lekker en van mindere kwaliteit.
- Grote agrarische ondernemingen kondigen grootschalige investeringen aan in het aanplanten van olijfbomen in de VS (vooral in Californië).
Maand 10-12:
🔹 Stabilisatie op een nieuw niveau
- De prijzen van olijfolie zullen stabiliseren op +200–300% van het niveau dat voorheen op korte termijn heerste.
- Mensen raken gewend aan vervanging: koolzaad en avocado worden steeds populairder.
- Restaurants passen hun recepten massaal aan.
- Olijfolie ontwikkelt zich tot een elite nicheproduct – net zoals truffelolie dat nu bijvoorbeeld is.
Mogelijke gevolgen van het embargo
Als Spanje een embargo zou opleggen op de export van olijfolie, zou de winstgevendheid van de productie voor vervangende landen en zelfs voor Spanje zelf drastisch veranderen.
Belangrijke inleidende informatie:
- Spanje produceert tegenwoordig ongeveer 40% van alle olijfolie ter wereld.
- Belangrijkste alternatieve producenten: Italië, Griekenland, Tunesië, Turkije, Marokko, Chili, Australië, VS (Californië).
- Olijfolie is een premiumproduct met een vrij onelastische vraag (consumenten zijn niet erg bereid om het op te geven, zelfs als de prijs stijgt).
Groei in productiewinstgevendheid:
| Scenario | Stijging olijfolieprijs | Verhoging van de productiewinstgevendheid |
|---|---|---|
| Licht embargo (alleen VS) | +30–50% | +20–40% |
| Hard embargo (VS + bondgenoten) | +80–150% | +60–120% |
| Wereldwijd embargo (bijna alle export stopgezet) | +200–300% | +150–250% |
Hoe het werkt:
- Voor Spanje: Ze kunnen alleen olie binnen het land verkopen of op 'bevriende' markten → overschot → mogelijke lokale prijsdaling binnen Spanje. Maar als de leveringen op de juiste manier worden verdeeld (bijvoorbeeld naar China, India en Latijns-Amerikaanse landen), kan de winstgevendheid voor producenten met 30–50% toenemen als gevolg van nieuwe prijzen en tekorten in de wereld.
- Voor andere productielanden: In Italië, Griekenland, Tunesië en Turkije kan de opbrengst verdubbelen of verdrievoudigen. Ze zullen snel de verlaten markten in de Verenigde Staten, Canada, Japan en andere westerse landen overnemen, en wel tegen hogere prijzen.
- Voor nieuwe spelers: De Verenigde Staten, Chili, Australië en Marokko kunnen hun productie fors opvoeren. Als ze daarin slagen, zal hun winstgevendheid enorm toenemen (+200% en hoger** in 3-5 jaar).
Eindconclusie: 🚀 De winstgevendheid van de olijfolieproductie in de wereld kan 1,5 tot 3 keer toenemen, afhankelijk van de omvang van het embargo. 🚨 Maar Spanje zelf loopt het risico een deel van zijn inkomsten te verliezen als het geen plek vindt om zijn olie snel buiten de VS en Europa te verkopen.